Жұт: Экологтар дабыл қақты
Маңғыстау облысының тұрғындары енді есін жиып жатқанда Қазгидромет мамандары тағы бір көңілді түсірер жаңалықты хабарлады. Олар атмосфералық ауаның жоғары температурасы аймақта біраз уақыт болатынын айтты. Метеорологтар тек Маңғыстау өңірінде емес, елдің басқа аймақтарында да қатты құрғақшылық болатынын болжап отыр.
Осы жағдайға қазақстандық экологтар мен экобелсенділер дабыл қағып отыр. Олар табиғаттың қыңырлығы Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикасына қатты соққы беруі мүмкін екенін мәлімдеді. Бұл туралы Newtimes.kz сайты жазды.
Ауа температурасының ұзақ уақыт жоғары болуы, әдетте, климаттың өзгеруі салдарынан. Мұндай жағдайға адамның да қатысы бар. Экологтардың айтуынша, өндірістің қарқынды дамуы атмосфераға көмірқышқыл газының көп шығуына себеп болып отыр. Осыдан ауадағы температура ауытқуы болып жатыр.
“Атмосфераға тараған нәрсе көп ұзамай топыраққа сіңеді. Салдарынан биоалуантүрлілік өзгеріп, жердің деградациясына, жауын-шашынның азаюына әкелуі мүмкін. Табиғатта бәрі өзара байланысты екенін түсініңіздер. Мысалы, Қазақстандағы эмиссиялар жел бойымен басқа елдерге оңай көшуі мүмкін. Керісінше, көрші елдерде ауаға тарап жатқан шығарындылар бізге оңай келе салады. Мұның бәрі ауа-райының, ауаның орташа температурасының, қалыптан тыс құбылыстардың өзгеруіне алып келеді”, – дейді Тәжірибешіл экологтар қауымдастығының төрайымы Лаура Маликова .
Сарапшының пікірінше, жердің деградациясы, құрғақшылық – ғаламдық проблема. Оны географиялық тұрғыдан белгілі бір континентке немесе аймаққа жатқызуға болмайды.
“Есіңізде болса, әдеттен тыс жылыну 2019 жылы байқалған. Одан кейін оңтүстік облыстардың фермерлері мал союға мәжбүр болды, өйткені оларға беретін ештеңе болмады. Осындай жағдай бүгін Маңғыстау облысында қайталанып отыр. Қарқынды егіншілік те жердің деградациясына әсер етеді. Адамдар жайылым нормаларын сақтамайды. Шағын жер учаскесінде ірі қара мен ұсақ малды жаю мүмкін емес. Көп нәрсе мемлекеттік реттеуге байланысты. Ал бізде қалай? Елді мекендерде әкімнің барлығы бірдей “Қазақстанның жайылымдары туралы” заңды біле бермейді. Онда мал саны мен жер көлемінің пропорционалдығын сақтау қажет екені нақты жазылған”, – дейді Лаура Маликова.
Климаттың өзгеруін жеңілдетуге нақты қадамдар жасайтын уақыт жеткенін түсініп, екі жыл бұрын әлемдік сарапшылар мен ғалымдар жиналып, қазіргі заманның өзекті проблемасын талқылады. Мысалы, олар топыраққа түсетін жүктеме нормасын және өндірістің генератив әдісін сақтау қажет екенін әңгімеледі. Әрине, қоршаған ортаны сақтаудың басқа әдістері ұсынылды. Тек бұл хабарламаларды Қазақстан не естілмеді, не түк түсінбеді, нәтижесінде табиғатқа жай елеусіз қадамдар ғана жасалды.
“Климаттың өзгеруі – жай сөз емес, экономиканың барлық салаларына әсер ететін трагедия. Қиын жағдайға тап болғанымызды түсініп, бұл өзгерістерді азайтуымыз керек. Ел бойынша ауқымды жұмыс жүргізілуі керек. Халыққа табиғи төтенше жағдай кезіндегі құтқару шараларын түсіндіру керек. Құрғақшылық проблемасы бұрын да болды. 2019 жылы құрғақшылықты ешкім дұрыс мойындамады, оны ауа райының қыңырлығымен байланыстырды. Қазақстанда бүгінде жердің 20%-і деградацияға ұшыраған. Мемлекет жерді пайдалануда ондай жақсы меншік иесі емес, топырақтың жай-күйін ешкім бақыламайды, бұл оның нашарлауына әкеледі. Бізге жүйелі жұмыс қажет”, – дейді эколог.
Басқа қазақстандық сарапшылар Лаура Маликованың пікірімен келіседі. Атап айтқанда, экобелсенді Аида Әлімбекова егер жағдайды байыпты деңгейде шеше алмасақ, біраз қиындыққа тап бола беретінімізді айтты.
“Біріншіден, құрғақшылық азық-түлік қауіпсіздігіне, екіншіден, адам денсаулығына тікелей әсер етеді. АҚШ-тың ауруларды бақылау және алдын алу орталығының мәліметі бойынша, құрғақшылықтың денсаулыққа тигізетін зардабы қысқа мерзімде пайда болады және оларды тікелей байқауға және өлшеуге болады. Бірақ мұндай аномалияның баяу өсуі немесе созылмалы сипаты денсаулыққа ұзақ мерзімді жанама әсер етуі мүмкін, оны болжау немесе бақылау оңай емес”, – дейді экобелсенді.
Сонымен бірге құрғақшылық денсаулыққа ұзақ мерзімді проблемалар тудыруы мүмкін. Соның ішінде ауызсудың жетіспеушілігі немесе басқа да қажет ылғалдың сапасыз болуы.
“Үшіншіден, температураның, жауын-шашынның, теңіз деңгейінің өзгеруі, сонымен бірге экстремалды құбылыстардың жиілігі мен ауырлығы энергияны өндіруге, жеткізуге және тұтынуға әсер етеді”, – деп болжайды Аида Әлімбекова.
2020 жылы парник газдар шығарындылары азайды, бірақ көмірқышқыл газының концентрациясы деңгейі шамалы ғана өзгерген. Бүгінде экономикалық белсенділіктің өсуіне байланысты шығарындылар көлемі артты, бұл 2019 жылдың көрсеткіштеріне жақындады.
Ең сорақысы – БҰҰ Бас хатшысының апаттар қаупін азайту жөніндегі арнайы өкілі Мами Мизутори құрғақшылық келесі пандемияға айналуы мүмкін екенін айтып отыр. Мұндай құрғақ “пандемияның” салдары орасан зор болады деп болжау қиын емес.
