Алматыда неліктен торғай, шымшық сияқты құстар көрінбей кеткенін орнитологтар түсіндірді
Фото: Unsplash.com/ Gauravdeep Singh Bansal
Орнитолог біздің өңірге тән құстардың санының неліктен айтарлықтай қысқарғанын айтты. Маман Zakon.kz сайтына торғайлар мен жергілікті қараторғайларды ұя салу кезеңінде адам әкелетін майна құсы күштеп ығыстыратынын түсіндірді. Ал қарлығаштар болса, урбанизация үрдісіне байланысты қаланы тастап кетеді.
Жергілікті тұрғындардың бақылауынша қарлығаш, көгершін, торғай сияқты күнде көретін үйреншікті құстар әлдеқайда азайған. Көбіне оларды қазір жеке секторда немесе аймақта көруге болады. Бұл жағдайды түсіндіру үшін ҚР БҒМ Алматы қаласы Зоология институтының орнитологы Алмат Абаев жауап берді
Зоология институтының орнитология – герпетология зертханасының ғылыми қызметкері түсіндіргендей, Алматыда жергілікті құс түрлерінің ұя салуы қысқарған.
“Қалалардың дамуына, үлкеюіне байланысты «жасыл аймақтар» азаяды. Қала шегінен шығып бара жатқан жеке сектордың қысқаруына байланысты олардың соңынан еретін құстардың өмір сүру жағдайлары да өзгереді. Дәл осы жерде өсімдіктер мен жәндіктердің жеткілікті саны бар – көгершіндер, торғайлар және қарлығаштар олармен қоректенеді. Кен орындарының саны да қысқарады”, – деп түсіндірді маман.
Институт өкілі түркептер төрт түрінің ішінде шағын және сақиналы көгершіндер Алматы мен оның төңірегінде мекен ететінін айтты. Олар бір қабатты үйлердің шатырларының немесе карниздерінің астына қоныстанғанды қалайды, бөлек жұп болып ұялайды. Көбіне бірнеше жұп бір-бірінің жанында тұрады. Айта кетерлігі, қыс мезгілі көгершіндер үшін қиын кезең. Адамның қолдауынсыз, тек табиғи тағамды жесе, олар өмір сүре алмайды. Соған қарамастан көгершіндердің саны тұрақты.
“Қарлығаштар мен кәдімгі торғайлардың ұя салатын орнына байланысты өзгерістер болды. Бұл биотоптардың және олардың өмір сүру жағдайларының өзгеруіне және майна құсының бұларға жақын қоныстануына байланысты. Бұл түр оларды ұя салатын жерлерінен ығыстырады. Жас құстың көпшілігі қыстау кезінде өліп кетеді”, – деді сарапшы.
Орнитологтың айтуынша, кейінгі бес жыл ішінде Батыс Тянь-Шаньда орналасқан Шоқпақ асуында көктемгі және күзгі көші-қон кезеңіндегі жазбаларға сәйкес жабайы қарлығаштардың саны көбейді. Керісінше испан (қара төс) және үнді торғайлары туралы айту мүмкін емес. Қазір олардың саны жүздеген есе азайды.
“Торғайлар санының өзгеруін нақтылау үшін мәселеге егжей-тегжейлі қарауға мүмкіндік беретін кешенді зерттеулер (халықаралық жобалар) жүргізу қажет”, – деді Алматы қаласы Зоология институтының орнитологы Алмат Абаев
Сонда Алматыда ауғандар немесе қарапайым майна деп аталатындар құстар қайдан шықты? Зоологтар ҚазКСР Аңшылық және табиғи қорықтар бас басқармасының бастамасымен 1962 жылдың көктемінде Алматыда Ташкенттен әкелінген 200 майна сәтті климаттастырылғанын айтты. Кейінгі жылдары бұл құс түрі Қазақстанның солтүстігінде, соның ішінде тауларда кең таралған.
“Қазір мыналар Қазақстанның оңтүстік облыстарында, солтүстікте Сырдарияның төменгі ағысына дейін, Бетпақ-Далада (Шолақ-Еспе, Табан құдығы, Түкен метеостанциясы, Байғора, Жамбылгора тау бөктерінде), Жезқазған, Ағадыр стансасы, солтүстікте тіршілік етеді. Балқаш пен Аягөз жағалауы. Іле Алатауында 3300 м биіктікке көтеріледі.Қорғалжын қорығынан (1987 ж. мамыр және 1990 ж. маусым), Бұқтырма су қоймасынан (1994 ж. маусым) және Құрдай ауылы маңындағы Шар су қоймасынан (С199те) табылды. Соған қарамастан майналар өзі тіршілік ету ортасын кеңейтті. Қазақстан аумағындағы алғашқы жолақтар 1950 жылдары оңтүстікте пайда болды, содан кейін олар одан әрі солтүстік пен шығысқа, Тянь-Шань тауларының бойына белсенді түрде қоныстанды, ал қазір олар қазірдің өзінде табылды. Балқаш және Алакөл көлдерінің солтүстік жағалауы”, деді Алматы қаласы Зоология институтының орнитологы Алмат Абаев
Майна оңтүстік Азияда: Үндістанда, Бирмада, Пәкістанда, Ауғанстанда кең таралған. Өткен ғасырда ол солтүстік және шығыс бағытта тез қоныстанды, сондықтан қазір оның табиғи таралу аймағы Орталық Азияны да алып жатыр. Ол теңіз деңгейінен 2700 м биіктікке дейін көтерілуі мүмкін. Маман инвазиялық құс түрлері қалалардың өсуіне және табиғи жабайы саябақтардың қысқаруына оңай бейімделетінін, бірақ жергілікті құстардың бұл өзгерістерге шыдамайтынын атап өтті.
“Кәдімгі майна – қарапайым қараторғай тұқымдасына жататын құс. Ғимараттардың бос жерлеріне, құс қораларына, сазды саңылауларға, ағаштардағы ойықтарға және жартастардың жыртықтарына ұя салады. Сондықтан олардың кең таралуы елді мекендер санының көбеюімен, суландырудың дамуымен, олар түнеп немесе ұя салуды таңдаған зәулім үйлер салумен байланысты” – деді Алматы қаласы Зоология институтының орнитологы Алмат Абаев
Олар біздің ауданға бейімделуіне және жолақтардың барлық қоректік болуына ықпал етті. Жазда құстар негізінен қоңыздар, ортоптер және басқа да жәндіктер, кенелермен қоректенеді. Олар жүзім, шие, тәтті шие, джигид, тұт жемістерін рахаттана жейді. Қыста олардың диетасы негізінен бидай, арпа және басқа да дәнді дақылдардан тұрады. Олар тіпті полигондардағы қалдықтармен қоректенеді, деп қосты орнитологтар. Ұя салу кезінде жолақтар агрессивті болып, басқа құс түрлерін қоректенетін жерлерінен алыстатады, осылайша оларды тамақтан айырады. Мыналар кәдімгі қараторғай қарағанда үлкенірек болғандықтан, олар көбінесе жергілікті құстарды құс үйлерінен ығыстырады, тіпті оларды ұрып-соғып, балапандарын ұясынан лақтырып жібереді.
Жолақтар балапандарды шығаратын кезеңде құстар басқа құстарды ашуландырып қана қоймайды, сонымен қатар үй жануарларына шабуыл жасайды, оларды қауіп ретінде қабылдайды, сонымен қатар жақын жерде тұратын адамдарға дұшпандық танытады.
Бұл мақала Орталық Азияның Еуразия Қоры Chevron компаниясымен серіктестікте жасаған Qolda жедел көмек жобасы аясында әзірленді. Мақала авторының пікірі Chevron компаниясының және Орталық Азияның Еуразия қорының көзқарасымен сәйкес келмеуі мүмкін.
